Powstanie miasta związane jest z zamkiem krzyżackim zbudowanym w poł. XIV w. w pobliżu starego szlaku handlowego biegnącego znad Bałtyku na południe Europy. Zamek, wzmocniony fosą i wałem, ulokowany został na półwyspie między dwoma jeziorami „Sciten Minor” i “Sciten Maior” (z łac.). Szczytno noclegi
Od imienia komtura krzyżackiego Ortolfa z Trewiru, założyciela warowni, nadano jej nazwę Ortolfsburg, a później zmieniono na Ortelsburg. Żyjąca w okolicy ludność słowiańska nazywała to miejsce Szczytnem, od wyżej przytoczonych łacińskich nazw jezior. Szczytno noclegi tanie
W 1360 r. na północ od zamku powstała osada bartników, przybyłych z Mazowsza, którą nazwano Bartna Strona. Istniejąca już w XV wieku osada, położona na pd. od zamku, wraz z jego przebudową i zmianą funkcji, zaczęła się szybko rozwijać. Osiedlili się w niej m.in. budowniczowie i rzemieślnicy zatrudnieni przy budowie zamku. Na początku XVII w. rozwijające się osiedle uzyskało prawo warzenia i wyszynku piwa. Od 1616 r. określano je mianem miasteczka. Szczytno agroturystyka
Pełne prawa miejskie Szczytno pensjonat uzyskało w 1723 r. Wiek XVII przyniósł pożary, epidemie i zniszczenia spowodowane wojnami. W XIX w. nastąpił wyraźny przestrzenny i demograficzny rozwój miasta, a w 1818 r. stało się ono stolicą powiatu. Wybudowano wiele budynków urzędowych, powstały szkoły. Na przełomie następnego wieku powstał tu ważny węzeł kolejowy. W latach 1883 – 84 wydawano jedyne wówczas w Prusach w języku polskim pismo „Mazur”. W 1910 r. założono tu Bank Mazurski. Okres plebiscytu wzmógł agresję zwolenników germanizacji. Dochodziło do napadów i pobić działaczy ruchu polskiego , rozpędzano wiece i spotkania. Po przegranym plebiscycie, mimo nieustającego terroru, w 1922r. powołano do życia Samopomoc Mazurską. Rok później powstała w Szczytnie nowa organizacja – Zjednoczenie Mazurskie i zaczął ukazywać się „Mazurski Przyjaciel Ludu”. Walkę o polską szkołę w pobliskim Piasutnie przypłacił życiem Jerzy Lanc.
Koniec II Wojny Światowej przyniósł znaczne zniszczenia. Po ucieczce a potem wysiedleniu reszty niemieckich mieszkańców do wyludnionego miasta, w czerwcu 1945 r. przybył pierwszy transport repatriantów z Wołynia. Dali oni początek nowej społeczności miejskiej. W 1961 r. osiągnęło liczbę ponad 13 tys. mieszkańców, a w lutym 1995 r. liczba ta uległa podwojeniu i wynosiła 27.973 osoby. W 1975r. po zmianie podziału administracyjnego kraju, Szczytno przestało być miastem powiatowym. Szczytno noclegi domki
Od 1990r. ukazuje się lokalny tygodnik ” Kurek Mazurski”, a od 1997r. „Nasz Mazur”. Rozwojowi miasta sprzyja położenie na pograniczu Krainy Wielkich Jezior. Rosnące zainteresowanie tym regionem turystów krajowych i zagranicznych wpłynęło na decyzje uruchomienia w 1995r. Portu Lotniczego „Mazury”, w Szymanach pod Szczytnem. Zgodnie z nowym podziałem administracyjnym kraju, obowiązującym od 1 stycznia 1999 roku, Szczytno stało siedzibą powiatu szczycieńskiego wchodzącego w skład województwa warmińsko-mazurskiego.
Ruiny Zamku Krzyżackiego
Zamek miał charakter przygranicznej strażnicy, ochraniał również przebiegający w pobliżu trakt handlowy z południa nad Bałtyk. Pierwsza budowla była drewniana i spłonęła podczas litewskiego najazdu w 1370 roku. Na jej miejsce wzniesiono zamek z kamienia i cegły, który stał się siedzibą krzyżackiego administratora obwodowego. Na cześć komtura elbląskiego Ortolfa z Trewiru, zamkowi nadano nazwę Ortolfsburg, skąd wywiodło się później miano Ortelsburg. W wiekach XV i XVI był kilkakrotnie obiektem walk podczas wojen polsko – krzyżackich. Po sekularyzacji zamek został przebudowany na rezydencję myśliwską, w której przebywali przyjeżdżający na łowy książęta pruscy, a w latach 1628 – 1629 i w roku 1639 była miejscem pobytu króla polskiego, Władysława IV. Szalejące w XVII stuleciu wojny nie ominęły miasteczka ani zamku. W 1656 roku, podczas katastrofalnego dla całych Mazur najazdu tatarskiego, budowla ta chyba ostatni raz spełniła swe obronne zadanie.
Na początku XVIII w. rozebrano część murów i wież od strony zachodniej, uzyskując materiał do budowy ceglanych domów. Pod koniec stulecia rozebrano część wschodnią, fragment fosy, a przez dziedziniec wytyczono ulicę. W 1925r. ulokowano tu Heimatmuseum, które jako polskie muzeum regionalne przetrwało do roku 1948. W latach 1990 – 92, mury zamkowe zabezpieczono w postaci trwałej ruiny i stanowią obecnie oryginalną scenerię imprez kulturalnych i rozrywkowych organizowanych w sezonie turystycznym.
Ratusz Miejski
Jest to dość młody zabytek wzniesiony w latach 1936 – 1937. Interesujące jest przeszklenie klatki schodowej głównej, na całej jej wysokości, za pomocą kasetonów ozdobionych wyrytymi znakami cechów rzemieślniczych. Na uwagę zasługuje też: bogato zdobiona sala konferencyjna, w której odbywają się m. in. obrady Rady Miejskiej oraz wieża zegarowa stanowiąca świetny punkt widokowy i miejsce wystaw plastycznych. W Ratuszu miesczą się urzędy: Miasta, Gminy, Rady Miejskiej, Rady Gminy oraz Urząd Powiatowy w Szczytnie.
Muzeum Mazurskie
Muzeum Mazurskie w Szczytnie (zajmuje część skrzydła Ratusza) działa od 1945 roku i kontynuuje tradycje dawnego HEIMATMUSEUM, dziedzicząc po nim zbiory w liczbie 600 obiektów prezentujących etnologię, historię, archeologię, sztukę i rzemiosło artystyczne, militaria, numizmatykę i przyrodę. Na wystawie stałej w czterech salach prezentuje się w sposób wyczerpujący i ciekawy kulturę ludową Mazurów: meble, tkaniny, ceramikę, sprzęty oraz narzędzia gospodarskie i rzemieślnicze. Dumą placówki jest unikatowa kolekcja ludowych mazurskich kafli piecowych. Pozostałe ekspozycje stałe dotyczą przeszłości miasta i regionu oraz walorów lokalnego środowiska przyrodniczego. Organizowane są także wystawy czasowe, których temat stanowią zwykle zjawiska zachodzące w lokalnym środowisku.
Kościół Ewangelicko – Augsburski
Obecna bryła Kościoła wywodzi się z XVIII w. choć istnienie świątyni w tym rejonie (ul. Warszawska) poświadczają już dokumenty z 1485r. Założył ją biskup warminski Mikołaj Tungen, a pierwszym proboszczem został Mikołaj z Rzekwuja w ziemi płockiej. Początkowo była to budowla drewniana, która po raz pierwszy spłonęła w latach 1519 – 1521, podczas wojny polsko – krzyżackiej.
W 1525r. kościół przeszedł na własność hierarchii ewangelickiej. W początkach XVIII stulecia powstała budowla murowana. http://www.luteranie.pl/szczytno
Chata Mazurska
Chata Mazurska na ulicy Marii Konopnickiej nr 16 jest przykładem dobrze zabezpieczonej chałupy z połowy XIX wieku. Zbudowana z sosnowych bali, na dębowej podwalinie, spoczywającej na podmurówce z głazów, wyróżnia się charakterystyczną ozdobą wieńczącą ścianę szczytową w postaci tzw. pazdura. W obejściu Chaty zorganizowano wystawę dawnego cięższego sprzętu gospodarczego, a wnętrze udostępnione zwiedzającym stanowi ekspozycję sprzętu gospodarczego domu. Strona www: www.chata.szczytno.net.pl
Trakt Królewski
W przeciwnym kierunku niż dawna ulica Rynkowa, biegła droga do Królewca . Jej początek stanowią dziś ulice Sienkiewicza i dalej Mickiewicza, na których zachowano bruk z początku XX wieku. Przy ulicy Mickiewicza usytuowane są zabytkowe budynki browaru szczycieńskiego z końca XIX w.
Interes piwowarski przeżywał wielki rozwój pod koniec XVI kiedy to przebudowano zamek i napłynęło wówczas do podzamkowej wsi wielu rzemieślników i robotników. W latach 1602 – 1603 tutejszym mieszkańcom zostały przyznane prawa do warzenia piwa i odbywania targów i jarmarków. W 1716 r. na blisko 500 mieszkańców zajęciem warzenia piwa trudniło się 36 osób.
Bartna Strona
Bartna Strona, inaczej Buetnerdorf, uzyskała lokację w 1360 r., a więc była starsza od osady podzamkowej. Kopię dokumentu lokacyjnego, na którego podstawie osiedlali się tu polscy bartnicy, można obejrzeć w Muzeum Mazurskim. Mieszkańcy oprócz pilnowania barci zajmowali się również myśliwstwem. W końcu XIX w. Bartna Strona pozostawała najliczniejszą, z wyjątkiem miast, miejscowością w powiecie.W 1912 r. liczyła 3555 mieszkańców, podczas gdy w Szczytnie dopiero po jej wcieleniu żyło w 1914 r. 9300 osób.
Stanowiąc obecnie najstarszą część miasta o wiejskim rodowodzie, zachowała wśród swej zabudowy ciekawe obiekty regionalnego budownictwa ludowego.
Ulica Rynkowa
Ulica Rynkowa to dzisiejsza ulica Odrodzenia, choć dawna nazwa lepiej odzwierciedlała jej rolę i charakter. Do dziś pozostaje głównym traktem komunikacyjnym miasta, krzyżując się z ulicą Warszawską – dawnym traktem warszawskim. Po prawej stronie rynkowej ulicy, idąc w kierunku tego historycznego skrzyżowania od strony ratusza, zachowały się kamienice mieszczańskie będące pozostałością dziewiętnastowiecznej zabudowy centrum. Dokumenty potwierdzają, iż jest to najstarszy rejon Szczytna. W XVI w. były tu dwie karczmy, które prawdopodobnie zapoczątkowały tę osadę.
Dom Polski
Niedaleko dworców PKP i PKS, przy ulicy Polskiej 35, znajduje się budynek, na którym umieszczone są tablice pamiątkowe poświęcone ludziom i instytucjom zaangażowanym w ruch polski na Mazurach. Tu skupiali się w okresie międzywojennym działacze i dziennikarze, pracujący nad propagowaniem i podtrzymywaniem wśród ludu mazurskiego jego tożsamości i odrębności.
Z placówką tą związane są nazwiska takich działaczy, jak Gustaw Leyding – senior i junior, Kazimierz Jaroszyk, redaktor ,,Mazura”, Bogumił Linka, bracia Karol i Hugo Bahrke, a także ich poprzedników: Michała Kajki, Jana Jagiełko, Bogumiła Labusza. W okresie Międzywojennym Dom Polski był ośrodkiem dla takich organizacji, jak Zjednoczenie Mazurskie, Samopomoc Mazurska czy Związek Polaków w Niemczech.
Cmentarze
Są w Szczytnie trzy historyczne wyznaniowe cmentarze. Wszystkie powstały w XIX wieku, jednakże najstarszym jest cmentarz żydowski przy ulicy Łomżyńskiej, założony w 1815 roku.